Kukurydza w żywieniu zwierząt
Kukurydza jest najważniejszą rośliną pastewną w naszej strefie klimatycznej. W Polsce wyróżnia się dwa zasadnicze kierunki użytkowania kukurydzy na cele paszowe: na kiszonkę z całych roślin i ziarno lub kolby.
Ziarno kukurydzy
Ziarno kukurydzy zawiera dużo łatwo strawnych węglowodanów, a mało włókna, co powoduje, że ma najwyższą wartość energetyczną ze wszystkich zbóż uprawianych w Polsce. Zawiera mało białka o niskiej wartości biologicznej (mało aminokwasów egzogennych). Dawki pokarmowe z większym udziałem kukurydzy powinny być dokładnie bilansowane pod względem zawartości aminokwasów. Tłuszcz kukurydziany bogaty jest w witaminę E i ksantofile (barwniki), które nadają intensywne zabarwienie żółtku jaja kurzego i żółtawe zabarwienie skórze brojlera kurzego. Występują w nim również duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, które powodują występowanie miękkości słoniny. Stąd słonina tuczników żywionych wysokimi dawkami ziarna kukurydzy ma nieodpowiednią konsystencję i zabarwienie. By tego uniknąć należy ograniczyć ilość kukurydzy w ostatnim okresie tuczu. Ziarno kukurydzy nie zawiera substancji antyodżywczych, jest smaczne i chętnie pobierane przez zwierzęta.
W momencie zbioru ziarno kukurydzy zawiera 30-35% wody, gdyż koniec lata i początek jesieni nie sprzyja oddawaniu wody i wysychaniu ziarna. Przy tej wilgotności następuje bardzo szybki rozwój bakterii i pleśni i - w konsekwencji - psucie się ziarna. Powinno ono zaraz po omłocie zostać zakonserwowane przez: suszenie, kiszenie lub dodatek preparatów chemicznych.
Jest wiele rodzajów urządzeń do suszenia ziarna. Mają one różną wydajność, co umożliwia wykorzystanie ich we wszystkich typach gospodarstw. Wysuszone ziarno umieszcza się następnie w magazynach lub silosach, gdzie może być przechowywane przez dłuższy czas. Suszone ziarno kukurydzy stanowi cenny komponent mieszanek paszowych (do 80%) dla wszystkich gatunków zwierząt. Zalecane jest szczególnie dla młodych zwierząt, które wymagają wyższej koncentracji energii w paszy.
Kiszenie wilgotnego ziarna jest technologią niezwykle prostą, wymagającą jedynie rozdrobnienia ziarniaków. Do tego najlepiej nadają się młynki bijakowe, ustawione w miejscu zakiszania ziarna. Wilgotne ziarno najlepiej zakiszać w rękawach foliowych, gdzie straty są minimalne. W gospodarstwach, gdzie nie ma takiej możliwości, kiszonkę należy sporządzać w zbiornikach betonowych lub dołach ziemnych wyłożonych folią. Straty wówczas są nieco wyższe (do 5%). Do zakiszania nadaje się ziarno o wilgotności powyżej 25% (przy niższej wilgotności należy zwilżyć wodą lub serwatką). Po 3-4 tygodniach kiszonka nadaje się do skarmiania, stanowiąc doskonałą paszę dla krów wysokowydajnych i opasów (do 8kg) oraz tuczników (do 3kg). Kiszone ziarno nie powinno być stosowane w żywieniu drobiu.
Do konserwacji wilgotnej kukurydzy wykorzystywane są kwasy organiczne, w ilości do 2%. Przerywają one oddychanie ziarna oraz hamują rozwój drobnoustrojów, ograniczając straty. Ziarno takie może być stosowane w żywieniu bydła i trzody chlewnej, w ilościach podobnych do ziarna kiszonego. Niestety ta metoda konserwacji jest bardzo rzadko stosowana w naszym kraju.
Zakiszanie lub chemiczna konserwacja ziarna kukurydzy jest dużo tańsza niż jego suszenie. Dlatego metody te powinny być polecane wszystkim hodowcom bydła mlecznego i opasowego oraz świń.
Kolby odkoszulkowane (CCM)
CCM stanowią kolby kukurydzy pozbawione koszulek (ziarno + osadka). Zbioru kolb kukurydzy na CCM dokonuje się przed pełną dojrzałością ziarna, przy wilgotności wynoszącej około 60%. Następuje to w czasie pomiędzy zbiorem kukurydzy silosowej a zbiorem kukurydzy ziarnowej. Zebrana masa nie wymaga kosztownego suszenia, gdyż daje się łatwo zakiszać. Przy tym sposobie zbioru uzyskuje się plon o 10--20% wyższy niż przy zbiorze samego ziarna.
Kiszonka z odkoszulkowanych kolb stosowana jest głównie w żywieniu trzody chlewnej. Dziennie tucznikom podaje się do 3,5kg, a lochom karmiącym do 5,5 kg. Lochom luźnym i w niskiej ciąży należy ograniczyć CCM do 2,5 kg, gdyż większe dawki mogą prowadzić do zatuczenia zwierząt.
Dla bydła dawka kiszonego CCM może być taka sama jak kiszonki z wilgotnego ziarna.
Kolby nieodkoszulkowane - LKS
Najprostszym sposobem jest zbiór kolb wraz z koszulkami. Równocześnie zbiera się też pewne ilości liści, łodyg oraz szypułek kwiatostanów, co podnosi zawartość włókna. Dlatego kiszonkę z LKS należy traktować jako paszę objętościową, stosowaną wyłącznie w żywieniu przeżuwaczy. Dziennie krowom podaje się do 5 kg kiszonych kolb.
Kiszonka z całych roślin
Zbioru kukurydzy na kiszonkę powinniśmy dokonywać w fazie dojrzałości woskowej ziarna, gdy zawartość suchej masy wynosi od 30 do 35%. Zasady produkcji kiszonki z kukurydzy zostały przedstawione w poprzednim wydaniu poradnika „Kukurydza rośliną przyszłości".
Wysoka koncentracja energii oraz optymalna zawartość włókna surowego sprawia, że kiszonka z całych roślin spełnia wymagania zwierząt wysokoprodukcyjnych. Pasza ta jest jednak uboga w białko, stąd zachodzi konieczność uzupełnienia tego składnika w dawce pokarmowej. W kiszonce z kukurydzy występuje również niedobór składników mineralnych, witamin i karotenu. Koniecznie jest więc zastosowanie dodatku odpowiedniej mieszanki mineralnej.
W żywieniu krów wysokomlecznych kiszonka z kukurydzy powinna być podstawową paszą objętościową. Dziennie dla takich krów do 60% suchej masy dawki pokarmowej może stanowić kiszonka z kukurydzy. Natomiast w żywieniu krów zasuszonych jej ilość w dawce pokarmowej musi być ograniczona. Podawanie zbyt dużych ilości tej kiszonki prowadzi do zatuczenia zwierząt, a tym samym do ciężkich porodów i występowania chorób okołoporodowych.
Kiszonka z kukurydzy powinna być podstawową paszą w żywieniu bydła opasowego. Bogata w ziarno kiszonka spełnia wymagania młodych zwierząt pod względem koncentracji energii i składników pokarmowych, z wyjątkiem białka. Dzienna dawka kiszonki może dochodzić do 30 kg. Pozwala to maksymalnie wykorzystać potencjał produkcyjny zwierząt, przy ograniczeniu zużycia paszy treściwej.
Wysokoenergetyczna kiszonka z całych roślin kukurydzy
Podczas zbioru można podwyższyć wysokość cięcia roślin do 50 cm. Uzyskuje się wówczas o 10% niższy plon suchej masy, jednak o 25% wzrasta udział kolby w masie zakiszanego surowca. Wyprodukowana z takiego surowca kiszonka ma o 10-15% wyższą wartość energetyczną, dlatego często nazywana jest wysokoenergetyczną kiszonką z całych roślin. Niski poziom włókna surowego (15-17% w suchej masie) w takiej kiszonce wpływa niekorzystnie na strukturę dawki pokarmowej. Wywołuje to zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu żwacza (motoryka żwacza, przeżuwanie, dopływ śliny). Dlatego przy większych dawkach kiszonki konieczny jest dodatek do dawki pokarmowej pasz strukturalnych (słomy, siana gorszej jakości).
Dr hab. Zbigniew Podkówka
Akademia Techniczno-Roinicza w Bydgoszczy