Kwasica u bydła cz. 1

Kwasica należy do najważniejszych zaburzeń metabolicznych występujących w stadach krów mlecznych. Wyróżnia się postać podkliniczną, określaną jako Subclinical ruminal acidosis lub Subacute ruminal acidosis (SARA), oraz kwasicę kliniczną (Acute acidisis). W rozwoju kwasicy dochodzi do powstawania w żwaczu dużych ilości kwasu mlekowego oraz toksycznych amin (histaminy i tyraminy). Zmiany pH treści żwacza prowadzą do kwasicy metabolicznej. Postać kliniczna występuje obecnie rzadko, przeważnie dotyczy pojedynczych krów w stadzie, natomiast postać podkliniczna (SARA) stanowi duży problem, zarówno diagnostyczny, jak i ekonomiczny. Szacuje się, że ta postać może dotyczyć 20 do ponad 30% krów. W praktyce profilaktyka tego schorzenia u zwierząt produkujących w szczycie laktacji powyżej 50 kg mleka dziennie jest dużym wyzwaniem.

Kwasica jest skutkiem popełnianych błędów żywieniowych. Wysoko wydajne krowy wymagają z jednej strony pokrycia potrzeb energetycznych, natomiast z drugiej strony wszelkie zabiegi czynione w tym celu nie mogą zakłócać fizjologicznego funkcjonowania żwacza. Niewątpliwie dawki pokarmowe zawierające duże ilości łatwo fermentujących węglowodanów zapewniają wysoką podaż energii potrzebnej do syntezy wielu litrów mleka, niestety jednocześnie mogą obniżać pH treści żwacza, przyczyniając się do kwasicy. Nie jest to jedyna przyczyna występowania kwasicy.

Do powstania choroby dochodzi najczęściej po spożyciu nadmiernych ilości łatwo fermentujących węglowodanów lub po zmianie składu dawki pokarmowej z przewagą pasz treściwych, co ma miejsce głównie na początku laktacji. Przy stosowaniu obecnie funkcjonujących systemów żywienia krów, subkliniczna kwasica żwacza powinna być postrzegana jako zaburzenie metaboliczne dotyczące większej liczby osobników w stadzie, grupy technologicznej (szczyt laktacji), a nie do pojedynczego zwierzęcia.

Jako najważniejsze przyczyny kwasicy można wymienić:

• stosowanie dużych ilości pasz zawierających nadmiar łatwo fermentujących węglowodanów (cukier, skrobia) zawartych w ziarnach i śrutach zbożowych, melasie, zwłaszcza przy jednoczesnej małej zawartości włókna;
• niewłaściwa struktura dawki TMR (nadmierne rozdrobnienie, brak cząstek długich – złe ustawienie noży tnących w wozie paszowym), co powoduje sortowanie paszy przez zwierzęta i większe pobranie skrobi, a mniejsze włókna. Niedobór efektywnego włókna (FeNDF), wpływającego stymulująco na motorykę żwacza, jednocześnie wpłynie na przeżuwanie i wydzielanie śliny. Trzeba wziąć pod uwagę, że zawsze procesy fermentacyjne w żwaczy zaburza stosowanie pasz pylistych lub nadmiernie rozdrobnionych, czy też okresowe braki paszy;
• ograniczony dostęp do paszy (np. zbyt mało miejsca przy stole paszowym) lub zbyt długie przerwy pomiędzy kolejnymi karmieniami, a duża ilość paszy spożyta jednorazowo (tzw. błędy organizacyjne);
• stosowanie w żywieniu dużych ilości kiszonek, zwłaszcza z liści buraczanych, lub kiszonek złej jakości, zawierającymi nadmiar kwasu mlekowego i masłowego, o zbyt niskim pH (obecnie w stadach wysoko wydajnych jest to już historyczne ujęcie przyczyn kwasicy);
• stosowanie dużej ilości soczystej młodej trawy, jęczmienia, niedojrzałej kukurydzy, owsa, żyta oraz zjedzenie dużej ilości owoców,
• gwałtowne przejście z pasz objętościowych, bogatych w celulozę na pasze węglowodanowe, bez wcześniejszego okresu przyzwyczajania;
• rzadką przyczyną może być również nadmiar długołańcuchowych kwasów tłuszczowych w dawce.

Podatną grupą krów na podkliniczną kwasicę są także krowy pierwiastki o małej masie ciała, które zostały włączone do stada podstawowego. Niska masa ciała w porównaniu z krowami wieloródkami są w tym przypadku powodem ich zdominowania, co pociąga za sobą utrudniony dostęp do paszy.

Następstwem wyżej wymienionych błędów żywieniowych jest nadmierne gromadzenie się w żwaczu dużych ilości lotnych kwasów tłuszczowych (LKT), w wyniku początkowego wzrostu wszystkich bakterii treści żwacza. W wyniku dużej podaży dużej ilości cukrów prostych (skrobia, sacharoza) dochodzi do zmian w składzie mikroflory żwacza w szczególności do silnego namnożenia się Stereptococcus bovis i laseczek kwasu mlekowego. W wyniku tego dochodzi do obniżania się wartości pH i upośledzenia produkcji LKT. Obniżające się pH powoduje spadek ilości bakterii rozkładających włókno (celulolitycznych), natomiast wzrasta ilość bakterii Gran-dodatnich, głównie Streptococcus bovis wykorzystujących cukier i produkujących m.in. kwas mlekowy. Przy ciągłym dostępie do łatwo fermentujących węglowodanów kierunek fermentacji w żwaczu zostaje przestawiony na produkcję coraz większych ilości kwasu mlekowego przez bakterie Laktobacillus sp. Wytwarzany kwas mlekowy występuje pod postacią dwóch izomerów D i L. Nadmiar tego kwasu prowadzi do atonii żwacza, giną bakterie i wymoczki (przy pH niższym niż 5,3). Dostające się izomery kwasu mlekowego do krwi, powodują zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej (m.in. niedobór wodorowęglanów, obniżenie pH), elektrolitowej, prowadząc do kwasicy metabolicznej. Dochodzi do obniżenia poziomu wapnia (Ca) we krwi, prowadząc do zalegania. W skrajnych przypadkach pH może ulec obniżeniu poniżej 5,0, jednak najczęściej waha się ono w granicach 4,8–5,0 (kwasica kliniczna) lub częściej 5,3–5,5 (kwasica podkliniczna). Tempo rozwoju kwasicy oraz nasilenie objawów zależy od rodzaju i ilości zjedzonej paszy lub popełnianych błędów żywieniowych (patrz tab. 1).

Długotrwały nadmiar kwasu mlekowego działa drażniąco na błonę śluzową żwacza i innych przedżołądków. Następuje chemiczne uszkodzenie ściany żwacza, nieprawidłowe rogowacenie i złuszczania się komórek nabłonka – parakeratoza żwacza. Zniszczona śluzówka stanowi otwarte wrota do przenikania do krwiobiegu bakterii (Sphaerophorus necrophorus i Corynebacterium pyogenes) oraz grzybów, które mogą powodować stany zapalne i ropnie wątroby. Zmieniony płyn żwaczowy (pH, ciśnienie osmotyczne) przechodząc do dalszych odcinków przewodu pokarmowego wpływa na bakterie w jelicie grubym i powoduje biegunki. Toksyczne substancje dostające się do krwiobiegu mogą przyczyniać się także do uszkodzenia tworzywa racicowego, zaburzeń w jego ukrwieniu, powodując ochwat (laminitis).

dr hab. Robert Kupczyński

https://www.agrofakt.pl/kwasica-u-bydla/