Ketoza
Ketoza to jedno z najczęściej spotykanych zaburzeń u dorosłego bydła mlecznego. Obecnie problem ten ma dużo większe znaczenie niż 20 czy 30 lat temu. Ma na to wpływ postęp genetyczny zmierzający do polepszenia potencjału produkcyjnego tych zwierząt. Dzięki niemu krowy dają więcej mleka, hodowla staje się bardziej opłacalna, natomiast zwierzęta częściej chorują.
Przyczyny choroby
Produkcja dużej ilości mleka to znaczne obciążenie dla organizmu krowy. W pewnym momencie nie jest ona w stanie zaspokoić swoich potrzeb pokarmowych, dochodzi do zaburzeń równowagi w organizmie i w konsekwencji choroby. Zazwyczaj pojawia się ona we wczesnej laktacji oraz jej szczycie i klinicznie objawia się brakiem apetytu, osłabieniem i zaburzeniami nerwowymi. Ujemny bilans energetyczny często pojawia się w ostatnich dwóch tygodniach ciąży, a następnie się pogłębia po rozpoczęciu laktacji.
Produkcja mleka odbywa się kosztem znacznych ilości energii. Jeśli zwierzę zużywa w tym procesie więcej węglowodanów niż jest w stanie później uzupełnić, pojawia się ujemny bilans energetyczny (większe zużycie energii niż jej podaż). W przypadku braku dostępu do cukrów prostych, które są podstawowym źródłem energii, organizm ucieka się do pozyskiwania jej z procesu rozpadu tłuszczów. Podczas mobilizacji tłuszczów organizmu wzrasta stężenie wolnych kwasów tłuszczowych we krwi, a część z nich trafia wtedy do wątroby, gdzie jest przekształcana w ciała ketonowe.
Objawy
Właściwie wszystkie krowy charakteryzujące się wysoką produkcyjnością są zagrożone ketozą w początkowym okresie laktacji. Szczególnie narażone są sztuki otłuszczone, dlatego tak ważne jest zachowanie odpowiedniej diety w okresie zasuszenia. Pierwszym objawem zauważalnym dla hodowcy jest spadek apetytu, obniżenie mleczności i zalegiwanie. Nie notuje się wzrostu temperatury, za to mogą być widoczne oznaki odwodnienia. Zwierzę traci wtedy kilka kilogramów masy ciała w krótkim czasie (wyraźne chudnięcie w okresie 2‒3 dni nie jest wynikiem intensywnego spalania zapasów tłuszczu, lecz właśnie skutkiem utraty wody), oczy wydają się zapadnięte, a kał staje się twardy, suchy, barwy prawie czarnej. W badaniu mleka charakterystyczne jest podwyższenie zawartości tłuszczu i obniżenie poziomu białka.
Objawy nerwowe pojawiają się w zaawansowanej ketozie i można do nich zaliczyć: zaburzenia chodu, lizanie różnych przedmiotów będących w zasięgu krowy, ryczenie. U krów otłuszczonych z ketozą w okresie okołoporodowym często występują problemy z odejściem łożyska. W skrajnych przypadkach, pomimo braku wypływania ropnej wydzieliny z dróg rodnych, może rozwinąć się uogólnione zakażenie (posocznica) i zapalenie wymienia.
Rodzaje ketozy
Wyróżnia się wiele rodzajów ketozy, jednak cechują się one podobnym przebiegiem. Jeśli chodzi o stopień nasilenia objawów zewnętrznych, wyróżnia się ketozę kliniczną z wyraźnie zaznaczonymi objawami ogólnymi i ketozę podkliniczną, gdy objawy zewnętrzne nie są jeszcze zauważalne. Tą drugą postać zalicza się do najczęściej występujących chorób przemiany materii u krów we wczesnej laktacji. Przynosi poważne straty produkcyjne w hodowlach, gdyż może długo pozostać niezdiagnozowana. Choroba przyczynia się do zaburzeń płodności, zapaleń macicy i przemieszczeń trawieńca. Ketoza u krów ciężarnych pojawia się w wyniku niezaspokojenia potrzeb energetycznych związanych z rozwojem płodu.
Ketoza pierwotna pojawia się przeważnie w okresie między 2 a 4 tygodniem laktacji. Jeśli zaburzenie to wystąpi nieco wcześniej lub jest długo nieleczone, może mu towarzyszyć stłuszczenie wątroby. Poza spadkiem apetytu można zauważyć, że krowa woli pobierać pasze objętościowe od treściwych. Z powodu niskiej zawartości glukozy we krwi zwierzę może być osłabione i mieć problemy z podnoszeniem się.
Ketoza wtórna powstaje na skutek innych zaburzeń, które wystąpiły wcześniej. Często bywa następstwem przemieszczenia trawieńca. Obserwowane wtedy objawy związane są z chorobą pierwotną.
Zaburzenia metaboliczne związane z ujemnym bilansem energetycznym mogą pojawiać się już przed porodem. Ma to miejsce szczególnie w ciążach bliźniaczych. W okresie poprzedzającym poród dochodzi do zmian w regulacji metabolizmu i spada wydzielanie insuliny, która umożliwia wykorzystanie glukozy krążącej we krwi przez komórki organizmu. W pierwszym etapie objawy są identyczne z tymi, charakterystycznymi dla ketozy w laktacji. Jeśli zwierzę nie jest leczone i choroba się pogłębia, może dojść do zgonu. W przypadku wystąpienia pierwszych objawów konieczna jest szybka reakcja hodowcy i lekarza prowadzącego stado. Niekiedy wskazane jest przyspieszenie porodu. Jeśli krowa nie przyjmuje pokarmu, niezbędne jest karmienie dożwaczowe, na siłę, dwa razy dziennie oraz dożylne podawanie płynów z glukozą lub dekstrozą. W przypadku zaniedbania leczenia lub prowadzenia go zbyt krótko dochodzi do poważnego stłuszczenia wątroby i niewydolności narządów.
Leczenie
Najczęstszym badaniem stwierdzającym ketozę jest określenie zawartości ciał ketonowych we krwi. Ketozę może jednak diagnozować sam hodowca w prostszy sposób za pomocą komercyjnych testów do wykrywania ciał ketonowych w mleku lub moczu. Do specjalnych probówek wlewa się określoną ilość badanego materiału i po jakimś czasie porównuje się zmianę barwy ze wzorcem.
Badanie moczu jest dokładniejsze niż mleka, gdyż zawartość ciał ketonowych jest w nim zawsze większa. Jeśli więc wynik badania mleka jest ujemny, warto powtórzyć badanie z udziałem moczu krowy. Do badań wykorzystujących krew doskonale nadają się ludzkie glukometry, z funkcją badanie poziomu ciał ketonowych, stosowane przez chorych na cukrzycę. Niepewny wynik badania moczu, wykrywający ślad obecności ketonów świadczy o ketozie podklinicznej. Ciała ketonowe wydalane są także drogą oddechową. Można wtedy wyczuć charakterystyczny acetonowy zapach
Po zdiagnozowaniu ketozy klinicznej lub podklinicznej wdrażane jest leczenie, mające na celu obniżenie poziomu ciał ketonowych we krwi i unormowanie stężenia glukozy, co może nastąpić dopiero po przywróceniu prawidłowego metabolizmu energii. Lekarz weterynarii może zadecydować o podaniu wlewów w kroplówce dożylnej i/lub terapii doustnej. Glikol propylenowy jest prekursorem glukozy. Podaje się go w dawce 200 – 400 g do dwóch razy na dobę przez okres około 5 dni. Jednorazowe podanie dużej dawki węglowodanów nie jest jednak skuteczne na dłuższą metę. Aby polepszyć wykorzystanie glukozy lekarz weterynarii często zaleca podanie domięśniowe sterydu jednorazowo lub przez kilka dni, w zależności od przypadku. Dodatek drożdży wpływa stymulująco na pobieranie paszy. Leczenie wspomagające należy kontynuować jeszcze jakiś czas, od momentu kiedy krowa zacznie prawidłowo pobierać paszę.
Profilaktyka
Ketoza jest skutkiem błędów w zarządzaniu stadem. Jedynym sposobem zapobiegania wystąpieniu problemu jest odpowiednia dieta. Bardzo ważne jest żywienie krów przed porodem, czyli w okresie zasuszenia. Nie wolno wtedy dopuścić do otłuszczenia . Zbyt duża ilość odłożonej tkanki tłuszczowej predysponuje nie tylko do tej metabolicznej choroby, lecz także może być przyczyną utrudnionego przebiegu porodu. Z drugiej strony niedostateczna podaż energii w okresie zasuszenia, gdy staramy się zwierzę odchudzić, powoduje mobilizację kwasów tłuszczowych już przed porodem. Najlepiej więc w ogóle nie dopuścić do otłuszczenia, żeby nie było później konieczności ograniczania dawki pokarmowej. W ostatnich tygodniach ciąży krowy często naturalnie mają nieco obniżony apetyt z powodu zmian hormonalnych oraz mniejszej pojemności żwacza. Poprzez zmiany w składzie dawki pokarmowej należy zminimalizować możliwość wystąpienia niedoborów żywieniowych. Po porodzie z kolei należy stopniowo zwiększać zawartość energii w paszy. Bardzo ważne jest, aby nie zmieniać diety raptownie, gdyż predysponuje to do wystąpienia zaburzeń flory bakteryjnej żwacza co może w efekcie doprowadzić do kwasicy żwaczowej. Należy także wystrzegać się zadawania pasz tzw. ketogennych, np. złej jakości kiszonek zawierających dużo kwasu masłowego.
http://www.rynek-rolny.pl/artykul/ketoza-czesta-choroba-krow-mlecznych-objawy-zapobieganie-i-leczenie.html