Biegunki u cieląt

Kluczowym czynnikiem decydującym o opłacalności produkcji mlecznej bydła są zdrowe cielęta, które z czasem będą stanowiły materiał do remontu stada. Zaniedbania we wczesnym okresie odchowu cieląt są nieodwracalne i przyczyniają się do osłabienia ogólnej kondycji zwierzęcia oraz zwiększenia podatności na choroby, co wpływa negatywnie na stan zdrowia zwierząt dorosłych, powodując zmniejszenie dochodów producentów.

Najważniejszym okresem życia cieląt są pierwsze tygodnie od urodzenia, kiedy są one narażone na liczne zachorowania  i upadki.  Najczęściej występującym w tym okresie problemem zdrowotnym są choroby przewodu pokarmowego, objawiające się w postaci biegunek. Stanowią one przyczynę ok. 50% zejść śmiertelnych wśród cieląt w wieku do 3 tygodni (Wernicki 1996). Choroby układu pokarmowego powodują słabe przyrosty cieląt, zmniejszają możliwość selekcji genetycznej z uwagi na wysoką śmiertelność oraz powodują zwiększenie kosztów opieki weterynaryjnej. O wielkości strat podczas odchowu cieląt, które przeżyły zespół biegunkowy świadczą niezbicie liczby: przeciętny okres trwania zespołu biegunkowego na fermie wynosi 7 dni, a rekonwalescencja 3-5 dni. W przypadku choroby o niewielkim natężeniu cielęta  tracą  na wadze ok. 3-4 kg, o  średnim  natężeniu  ok.  7,5  kg, a w ciężkim przebiegu nawet 9 kg masy ciała (3).

Przyczyny biegunek

Głównym problemem w przypadku biegunek u cieląt jest ich wieloczynnikowe podłoże, dlatego bardzo duże znaczenie dla skuteczności ich leczenia ma precyzyjna diagnostyka. Patogeneza biegunek obejmuje szereg różnorodnych przyczyn pierwotnych, zaczynając od żywienia i zarządzania stadem, a na czynnikach zakaźnych kończąc. Choroba niezakaźna najczęściej rozwija się w następstwie zaburzenia trawienia przejawiającego się upośledzeniem wydzielania, wchłaniania w jelitach i trawieńcu, co prowadzi do utraty łaknienia, biegunki oraz odwodnienia. Główne pierwotne przyczyny biegunek niezakaźnych to zbyt krótki czas poświęcany przez właściciela na odpajanie cieląt, nieprzestrzeganie higieny i złe warunki utrzymania. Z kolei w diagnostyce biegunek zakaźnych bardzo ważną rolę odgrywają przedstawione poniżej informacje,  które  można  uzyskać od właściciela stada:

• wiek chorujących cieląt
• wiek, w którym wystąpiły pierwsze objawy biegunki
• warunki zoohigieniczne  (brudne wiadra, przeciągi, zagęszczenie zwierząt)
• pochodzenie cieląt – czy rodziły się w  gospodarstwie  czy pochodziły z zakupu (ewentualność występowania biegunek w miejscu urodzenia)
• rodzaj mleka, jakim odpajane są cielęta: czy jest to mleko krów (w tym przypadku nie jest to mleko „komórkowe”), czy preparat mlekozastępczy (niewłaściwe rozmieszanie preparatu, rozcieńczenie); ponadto niewłaściwa temperatura, przekarmianie
• choroby  metaboliczne  w stadzie, analiza tabulogramów (kwasica) (6), ketoza, zaleganie poporodowe
• status immunologiczny stada (IBR, BVD)
• przebieg porodu – trudny poród jest uznawany za główną przyczynę syndromu słabego cielęcia (5)
• jakość zadawanej paszy dla krów ciężarnych  (kluczowa informacja dotycząca możliwości występowania niedoborów mikroelementów, takich jak: jod i selen)
• liczba chorujących cieląt
• szczepienia  – sama  szczepionka przeciwbiegunkowa niestety nie przyniesie efektu, jeśli cielę wypije słabej jakości siarę
• warunki, w których przechowuje się szczepionki (lodówka, a nie szafka z lekami)
• jakość siary podawanej zwierzęciu – badanie siary – siarkomierz – ba danie Ig G test
• izolacja patogenów z kału.

Spośród wyżej wymienionych czynników chcielibyśmy zwrócić szczególną  uwagę na  trzy,  które na podstawie naszych doświadczeń zawodowych są najważniejsze:
1) odpojenie siarą
2) niedobory jodu i selenu w organizmie
3) precyzyjna  diagnostyka  czynnika zakaźnego.

Odpajanie siarą

Sukces we właściwym zastosowaniu siary u cielęcia jest oparty na 4 punktach, wg Brian Lang, Veal Specialist /OMAFRA:

• czas – jak szybko cielę otrzyma siarę po urodzeniu
• ilość – jak dużo siary cielę wypije
• jakość – jaka jest ilość immunoglobulin w siarze, gęstość siary mierzona siarkomierzem
• czystość – jak najmniejsza ilość patogenów znajdujących się w siarze.

Po urodzeniu cielę ma słabo rozwinięty system immunologiczny, a w czasie ciąży nie otrzymuje poprzez łożysko immunoglobulin. Te z kolei są zawarte w siarze, stąd niezwykle ważne jest właściwe odpojenie cieląt siarą, aby zabezpieczyć je przed chorobami we wczesnym życiu, dopóki ich własny system odpornościowy nie zacznie funkcjonować.

• „Czas” – napojenie siarą cielęcia, najlepiej przed upływem dwóch godzin od porodu, ponieważ zdolność wchłaniania immunoglobulin bardzo szybko spada w pierwszych godzinach życia.
• „Ilość”  – objętość  wypitej  siary nie  powinna  przekraczać 5-6% masy ciała, czyli cielę o masie ciała 50 kg powinno wypić ok. 3 litrów siary.
• „Jakość” – koncentracja immunoglobulin wynosi średnio 5-6%, ale może być mniejsza niż 2% lub najlepiej większa niż 15%. W wypitej siarze powinno być co najmniej 150-200 g immunoglobulin, np. 2 litry siary o stężeniu ok. 75-100 g immunoglobulin/litr. Jeśli siara jest gorszej jakości i zawiera tylko 30 g immunoglobulin/ litr, to podając cielęciu 2 litry siary dajemy tylko 60 g immunoglobulin. W takiej sytuacji w drugim pojeniu, po ok. 6 godzinach, cielę powinno otrzymać znowu 2 litry pierwszej siary, gdyż najwyższe stężenie przeciwciał występuje w pierwszej siarze, a w kolejnych udojach bardzo szybko spada. Jeśli siara zawiera poniżej 50 g immunoglobulin w litrze, powinna być zastąpiona lub uzupełniona zasobami z banku siary lub można podać sztuczną siarę celem osiągnięcia właściwego stężenia IgG w surowicy krwi po 24-48 godzinach.
• „Czystość” – przede wszystkim należy mieć na uwadze zachowanie podstawowych zasad higieny, umyć wymię przed udojem pierwszej siary, w czystości należy też trzymać aparaty udojowe oraz wiadra do odpajania cieląt.

Niedobory jodu i selenu

Kolejnym istotnym czynnikiem mogącym przyczyniać się do powstawania biegunek  są  niedobory  mineralne, głównie jodu i selenu. Objawami deficytu selenu są: choroba białych mięśni, wczesne poronienia, bezpłodność, zatrzymanie łożyska, przewlekłe biegunki, utrata masy ciała, słabe przyrosty. Niedobór jodu natomiast jest częstą przyczyną słabości pourodzeniowej cieląt, hipotermii i śmiertelności okołoporodowej. Oba mikroelementy wpływają na układ odpornościowy organizmu. Przy niedoborach dochodzi do upośledzenia układu immunologicznego,  a co za tym idzie wzrostu   podatności   na  choroby i zmniejszenie odpowiedzi na szczepienia. Przekazywanie selenu przez łożysko matki do płodu w końcowym okresie ciąży jest o wiele skuteczniejszą drogą zapobiegania hiposelenozie cieląt  niż  podaż tego  pierwiastka z mlekiem w okresie postnatalnym (4).
O niezwykle istotnej roli niedoborów jodu i selenu w patogenezie biegunek u cieląt świadczą także nasze badania własne. W okresie od stycznia 2009 do maja 2011 roku w laboratorium IODOLAB we Francji (przedstawiciel w Polsce firma Lactimax), przebadaliśmy 33 stada w kierunku niedoborów jodu i selenu (1). Badanie wykonywano, jeśli w stadach pojawiał się problem z rozrodem albo upadki cieląt głównie przez trudno leczące się biegunki. Problem biegunek wystąpił  w 11 z 33 badanych stad. Niedobór obu pierwiastków stwierdzono w 5 z 11 stad, niedobór samego jodu w 3 stadach, zaś niedobór samego selenu w 1 stadzie. W celu zbadania poziomu selenu i jodu pobiera sie pełną krew z żyły szyjnej do probówki z antykoagulantem (np. EDTA lub heparyną) od 5-7 krów ze stada, najlepiej przed upływem miesiąca od porodu. Nie należy pobierać krwi od zwierząt klinicznie chorych.
Wyniki tych badań wskazują, że w 33% stad możemy mieć faktycznie niedobory jodu i/lub selenu i to mimo tego, że krowy w tych stadach zazwyczaj magazynują mikroelementy oraz otrzymują mieszanki witaminowo-mineralne. Naszym zdaniem wynika to najczęściej z następujących przyczyn:

• Terenów  niedoborowych  (gleby) w dany pierwiastek
• Antagonistów blokujących wchłanianie danego mikroelementu
• Złego doboru mieszanek mineralnych w stosunku do wydajności
• Alkalozy metabolicznej przed wycieleniem co wiąże się ze słabym apetytem krów po wycieleniu

Czynniki zakaźne

Trzecim, ale także niezwykle istotnym czynnikiem wywołującym biegunki są patogeny. Biegunki o etiologii zakaźnej mogą być wywoływane przez bakterie, wirusy, grzyby, a także pasożyty. Dlatego też w ostatnim czasie coraz większy nacisk kładziemy na diagnostykę i profilaktykę biegunek¸ ponieważ o skuteczności ich leczenia decyduje przede wszystkim znajomość czynnika wywołującego zachorowanie… Lekarz weterynarii nie ma bowiem możliwości identyfikacji czynnika zakaźnego wywołującego  biegunkę wyłącznie podstawie objawów ogólnych oraz konsystencji kału. Najczęstszymi przyczynami biegunek w okresie do miesiąca życia cieląt są bakteria E. coli, wirusy rota-i koronawirus oraz pasożyt Cryptosporidium, który według wielu badań jest uznawany za najczęstszą przyczynę biegunek.
Cryptosporydium jest względnie chorobotwórczym pierwotniakiem, który bytuje w przewodzie pokarmowym u zwierząt, a także u ludzi. Znanych jest co najmniej 19 gatunków pasożyta, najbardziej rozpowszechniony gatunek to C. parvum. Kliniczna  postać  kryptosporydiozy u cieląt przebiega bardzo jako zakażenie mieszane w połączeniu z innymi z chorobotwórczymi wirusami lub bakteriami. Do zakażenia C. parvum dochodzi przede wszystkim poprzez spożycie oocyst wraz z zanieczyszczoną wodą lub paszą. Cielęta zarażają się pomiędzy 5 a 28 dniem życia, a inwazja trwa około 2 tygodni. Wydalanie oocyst zaczyna się już 2 dnia po zakażeniu, zaś jego szczyt przypada na 14 dzień od inwazji. Reinfekcja  jest  niemożliwa  z powodu rozwijającej się odporności. Główne objawy, obok biegunki, to brak łaknienia, posmutnienie, bolesność brzucha. Przy intensywnej inwazji i równoczesnej infekcji bakteriami lub wirusami  może pojawić  się  śluzowo -wodnista biegunka, a następnie żółto-zielony  kał  zawierający  krew i włóknik.  Chore zwierzęta  szybko ulegają odwodnieniu. Stan ogólny zwierzęcia zależy od stopnia odwodnienia i kwasicy. W ciężkich przypadkach może dojść do zejścia śmiertelnego na skutek zaburzeń w krążeniu i odwodnienia.
 

Leczenie

Postępowanie terapeutyczne ukierunkowane jest przede wszystkim na eliminację przyczyn choroby i zwalczanie zaburzeń będących skutkami biegunki. Choremu cielęciu należy zapewnić dobre warunki środowiskowe (odpowiednia temperatura powietrza, suche legowisko). W przypadku lekkiej biegunki, bez objawów ogólnych, zwykle wystarczają preparaty ziołowe oraz doustne elektrolity i glukoza.

Krzysztof Grono, Radosław Kimbera

http://vetexpert.pl/publikacje/zwierzeta-gospodarskie8/biegunki-u-cielat-co-robic-2011/