Od białka wszystko się zaczęło. W latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku zainteresowano się ,,białkiem chronionym” w żywieniu wysokowydajnych krów. Dzięki nowym technikom badawczym opracowano zasady systemów żywienia białkowego krów , można było określić wielkość i tempo rozkładu w żwaczu białka różnych pasz i prześledzić ich kolejne przemiany jakim ulegały w organizmie zwierząt. To pozwoliło wprowadzić odpowiednio zabezpieczone białko, chronione przed rozkładem w żwaczu. Rozkładu tego mogłaby dokonać liczna mikroflora, która do życia potrzebuje tańszego źródła białka.

Biomasa żwacza (bakterie beztlenowe, pierwotniaki) stanowi najwartościowsze białko dla produkcji mleka. Ilość biomasy w żwaczu u krów w laktacji może dochodzić do 12 kg, natomiast u krów zasuszonych spada do 4 – 8 kg. Im mniejszy spadek tym lepiej, ponieważ po wycieleniu wskazana jest jak największa ich masa. Główną przyczyną olbrzymich różnic w wydajności mlecznej jest żywienie oraz warunki utrzymania zwierząt. Niektórzy hodowcy patrząc na niski poziom białka w mleku podejrzewają, że jest on wynikiem niskiego poziomu tego składnika w dawce. W oborze gdzie nie ma kontroli użytkowości mlecznej, takie myślenie może być zabójcze dla stada. 2,8% białka w mleku, a mocznika ponad 300mg/l. W tym przypadku podanie paszy bogatej w białko przyczyni się do zmniejszenia wydajności, wychudzenia po wycieleniu prowadzącego do późniejszego otłuszczenia pod koniec laktacji i podczas zasuszenia.

Szeroka wiedza na temat żywienia bydła mlecznego, kontrola zadawanych pasz, oraz zapewnienie odpowiednich warunków utrzymania stada może być gwarancją dobrej ustabilizowanej na wysokim poziomie produkcji. W przypadku dużej wydajności krów hodowcy zdają sobie sprawę , że tradycyjne żywienie nie wystarcza. Oczywiście w paszach podstawowych stosowanych w żywieniu bydła występują niezbędne składniki takie jak białko, węglowodany, tłuszcze, makro i mikro elementy, ale ich ilość jest niewystarczająca dla pokrycia zapotrzebowania wysoko produkcyjnych krów. Kończą się możliwości drobnoustrojów w produkcji białka o wysokiej wartości biologicznej, rośnie zapotrzebowanie na białko, które nie ulega degradacji w żwaczu. Dlatego też nieuniknione jest stosowanie specjalistycznych dodatków paszowych, które nie są niezbędne do prawidłowego życia i rozwoju ale wprowadzone do dawki pokarmowej poprawiają jej strawność oraz wchłanianie składników pokarmowych. Zalicza się do nich: makro- i mikroelementy, witaminy, drożdże, białka i aminokwasy chronione, tłuszcze chronione i niechronione, substancje buforujące, aromatyczne, smakowe, detoksykanty, zioła i inne. Ich brak w żywieniu zwierząt zwłaszcza wysokowydajnych, może być barierą do pełnego wykorzystania możliwości krów w rozrodzie, produkcji mleka, jak również zapewnienia im dobrego zdrowia.

Decyzja o stosowaniu danego dodatku powinna być poprzedzona kalkulacją ekonomiczną, która uwzględnia korzyści płynące z zastosowania oraz koszty poniesione na jego zakup. Przy produkcji około 10 tyś l mleka nawet najdrobniejsze uchybienia w żywieniu pociągają za sobą szereg negatywnych skutków i przynoszą określone wymierne straty. Posiadanie tak cennego materiału genetycznego wymaga odpowiedniego zaplecza paszowego uzupełnionego wybranymi dodatkami, stosowanymi w odpowiednim stadium fizjologicznym. W przeciwnym razie produkcja mleka odbywać się będzie kosztem rezerw własnego ciała, zdrowia, zaburzeń w rozrodzie, a na dłuższą metę prowadzić może do przedwczesnego brakowania wartościowej krowy ze stada. W badaniach stwierdzono, że na odtworzenie 1kg tłuszczu zawartego w ciele zużytego przez krowę na pokrycie brakującej ilości energii w pobranej paszy, organizm krowy zużywa 10 razy więcej składników energetycznych zawartych w paszy, natomiast na syntezę 1 kg utraconej tkanki mięśniowej organizm zużywa aż 40 razy więcej dobrej jakości białka zawartego w paszy. Wynika stąd, że produkcja mleka bezpośrednio ze składników paszy jest znacznie tańsza.

Trudne to zadanie, szczególnie w okresie okołoporodowym oraz pierwszych miesiącach laktacji, kiedy spada spożycie paszy a zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe. Rozwiązaniem jest zatem stosowanie białka chronionego przed rozkładem w żwaczu. Takie białko powinno charakteryzować się z jednej strony jak najmniejszym rozkładem w żwaczu, z drugiej – powinno być doskonale trawione w jelitach cienkich do aminokwasów i w nich wchłaniane. Białko i aminokwasy najczęściej śrut poekstrakcyjnych chroni się przed degradacją poddając obróbce termicznej i chemicznej. Dla wysoko wydajnych krów żywionych na bazie kiszonki z kukurydzy uzasadniony może być dodatek chronionej metioniny i lizyny, aminokwasów, które w dużym stopniu wpływają na wartość biologiczną białka. Zwiększenie ich podaży w jelitach może pozytywnie wpłynąć na skład chemiczny mleka, szczególnie na zwiększenie zawartości kazeiny w białku ogólnym mleka oraz wydajności sera, skrócenie powstawania ułatwianie tworzenia skrzepu. W okresie ostatnich kilkunastu lat dokonał się ogromny postęp w zakresie wiedzy dotyczącej żywienia krów mlecznych jednak, jak dotąd precyzyjnie nie udało się określić ścisłej granicy wydajności mleka, powyżej której dodatek białka chronionego jest niezbędny.

W praktyce przyjmuje się, że u krów produkujących ponad 30 kg mleka na dobę białko nie ulegające rozkładowi w żwaczu winno stanowić 35- 40 % białka ogólnego (przy zawartości 18 – 19% białka ogólnego w suchej masie dawki pokarmowej ). Deficyt białka trawionego w jelicie może mieć miejsce jednak przy wydajności poniżej 20kg. Zależy to od wielu czynników, szczególnie ilości, asortymentu, kompozycji oraz struktury dawki pokarmowej, które decydują o procesach metabolicznych zachodzących w organizmie krowy. Dlatego stosowanie preparatów białka chronionego, czy aminokwasów chronionych powinno być poprzedzone staranną analizą. Należy je też podawać indywidualnie lub danej grupie krów wybranej ze stada o odpowiednio przyjętych kryteriach. Białka i aminokwasy mają zwiększać pulę aminokwasów egzogennych wchłanianych w jelicie cienkim krów o wysokim potencjale produkcyjnym i prowadzić do:

• wzrostu wydajności mleka w okresie pierwszych 100 dni laktacji;
• zwiększenia procentowej zawartości białka w mleku; - lepszego wykorzystania paszy;
• poprawy składu chemicznego mleka; - efektywniejszego wykorzystania rezerw tłuszczowych ciała;
• skrócenia okresu międzyciążowego; - zmniejszenia liczby komórek somatycznych w mleku

Oprócz zapotrzebowania na wysokiej jakości białko, krowy o dużym potencjale genetycznym wymagają odpowiednich ilości energii. To przyczyniło się do wzrostu zainteresowania dodatkami energetycznymi. Niestety tłuszcz podawany zwierzętom w niezmienionej postaci powoduje zaburzenia w procesie fermentacji w żwaczu. O ile w przypadku chronienia białka czy niektórych aminokwasów chodzi o ochronę przed mikroorganizmami, o tyle ochrona tłuszczu ma za zadanie osłonić mikroorganizmy żwacza przed tłuszczem. Na rynku dostępne są dwie formy tłuszczu : tłuszcz naturalny niechroniony nie poddany żadnej obróbce, to przede wszystkim oleje roślinne występujące w postaci płynnej lub zawarte w makuchach oraz olej rybny. Aby niekorzystny wpływ tłuszczu na środowisko żwacza nie ograniczał jego stosowanie, stworzono formę tzw. tłuszczu chronionego ("by-pass fat").

W preparatach paszowych występuje jako ulepszony tłuszcz niechroniony w postaci mydeł wapniowych kwasów tłuszczowych oraz olejów roślinnych poddanych różnego rodzaju zabiegom technologicznym. Tłuszcz chroniony posiada w swoim składzie nie mniej niż 80% tłuszczu surowego, w którym nienasycone kwasy tłuszczowe stanowią 50%, w tym szczególnie cenne kwasy linolowy oraz linolenowy – około 10%. Nienasycone kwasy tłuszczowe decydują o wartości odżywczej i aktywności biologicznej tłuszczu, a produkty powstałe z ich udziałem (mleko, mięso wołowe) należą do tzw. żywności funkcjonalnej, która obok pokrycia potrzeb pokarmowych konsumentów wpływa na stan ich zdrowia. Istotną cechą tłuszczu chronionego jest sypka postać, która ułatwia wymieszanie z paszami treściwymi czy z TMR oraz możliwość dłuższego przechowywania gotowych pasz z zawartością "by-pass fat".

Stosowanie dodatku tłuszczu chronionego nie tylko zwiększa wartość energetyczną dawki bez wpływu na hamowanie wzrostu bakterii cellulolitycznych, ale zwiększa efektywność wykorzystania energii, wytrwałość laktacji, wydajność mleka i zawartość tłuszczu w mleku. W efekcie stosowania tłuszczu zmniejszają się wahania masy ciała krów, co rzutuje na skrócenie okresu od wycielenia do pierwszej rui oraz na wzrost wskaźników zapładnialności. Również wskaźniki rozrodu ulegają poprawie poprzez korzystny wpływ tłuszczu chronionego na gospodarkę hormonalną - wzrost koncentracji progesteronu w surowicy krwi, co skutkuje lepszymi warunkami zagnieżdżenia zarodka w błonie śluzowej macicy i obniżenie śmiertelności zarodków. Preparaty mogą cechować się specyficznym smakiem, stąd skarmianie ich należy zaczynać od mniejszych ilości i stale kontrolować wyjadanie dawki. Dodatek tłuszczu chronionego może okazać się bardzo pomocny dla wysokowydajnych krów w zmniejszaniu skutków stresu cieplnego.

Energia dostarczona w nim, umożliwia pokrycie wyższych potrzeb bytowych i utrzymanie produkcji mleka, oraz zmniejsza wytwarzanie ciepła w procesach fermentacji żwaczowych. Stosowanie dodatku tłuszczu może również korzystnie oddziaływać na środowisko poprzez zmniejszenie emisji metanu. Tłuszcz surowy, jak i same kwasy tłuszczowe wykazują silne właściwości redukujące produkcję metanu u zwierząt przeżuwających, który należy do tzw. gazów cieplarnianych, powodujących znaczące zmiany klimatyczne obserwowane w ostatnim czasie. Przy żywieniu wysokowydajnych krów mlecznych udział tłuszczu niechronionego powinien wynosić od 200 do 400g/szt./dzień.. Nie należy przy tym zapomnieć o zwiększeniu koncentracji Ca do 1,1% i Mg do 0,35% w suchej masie, wprowadzeniu do dawki substancji buforującej ( np. kwaśny węglan sodu ) oraz niacyny ok.10g/szt./dzień, stymulującej syntezę białka mikroorganizmów w żwaczu. Z dodatkiem tłuszczu chronionego mogą stanowić do 3,5% suchej masy dawki , nie więcej jak 700 g/szt./dzień . W celu obniżenia kosztów żywienia stosować można mieszankę tłuszczu niechronionego i "by-pass" w stosunku np. 1:1. Stosowanie tłuszczu chronionego zaleca się w okresie pierwszych 12 tygodni laktacji ( szczególnie od 4 tygodnia ), przy starannym kontrolowaniu ilości pobieranej przez krowy suchej masy i wydajności mleka.

Dążenie do coraz większej wydajności mlecznej krów z jednoczesnym utrzymaniem zdrowotności stada i jego rozrodu wymaga ciągłego doskonalenia żywienia . Podstawą tego działania jest przede wszystkim wysoka wartość pokarmowa i smakowitość pasz objętościowych oraz poprawne zbilansowanie diet dla sztuk o wysokim potencjale genetycznym. Dopiero wtedy uzasadnione jest wprowadzenie kosztownego komponentu, który pomaga utrzymać wysoką wydajność i jakość mleka, zapobiega nadmiernemu pogorszeniu kondycji i poprawia wskaźniki rozrodu , a to pozwoli powiększyć zysk gospodarstwa produkującego mleko.

Jerzy Mikołajczak

http://www.wodr.poznan.pl/baza-informacyjna/technologia/produkcja-zwierzca/przezuwacze/bydlo-mleczne/item/5115-bialko-i-tluszcz-chroniony-w-zywieniu-krow-mlecznych